کجی و انحراف کشکک زانو علل علائم و راه های درمان آن

استخوان کشکک یا پاتلا (patella) در جلوی زانو، پایین استخوان ران (استخوان فمور) و بالای استخوان درشت نی ساق پا (استخوان تیبیا) قرار گرفته و توسط تاندون ها و رباط های قدرتمند در جای خود نگه داشته می شود. وجود کشکک زانو به استحکام زانو و ساختار مفصل کمک می کند و امکان خم و راست شدن و چرخش راحت پاها را فراهم می کند.

هنگامی که کشکک به درستی کار می کند، به راحتی و آزادانه در جای خود در شیار تروکلئار (trochlear groove)، که در انتهای استخوان ران قرار دارد چرخش می کند. صدمات ناشی از ورزش، استفاده بیش از حد از زانو، یا تروما باعث می شود کشکک از جای خود خارج شود و نتواند به درستی در این شیار حرکت کند. اگرچه در بیشتر موارد، کشکک به سمت خارج پا منحرف می شود و زانو نیز به همان طرف تمایل پیدا می کند؛ اما انحراف به سمت داخل نیز غیر عادی نیست.

در صورتی که شدت انحراف، خفیف باشد ممکن است با برخی روش‌های ساده‌ی دارویی این مشکل برطرف شود. در مواردی که شدت آن متوسط باشد می‌توان از روش‌هایی مانند فیزیوتراپی برای تقویت عضلات اطراف استخوان پا به درمان انحراف زانو پرداخت. این روش درمانی می‌تواند از افزایش شدت بیماری جلوگیری نماید. در موارد پیشرفته که انحراف زانو بسیار شدید باشد و منجر به اختلال در راه رفتن و یا حرکات روزمره‌ی بیمار شود، همچنین در مواردی که انحراف زانو با ایجاد درد و عوارض دیگر همراه باشد، درمان جراحی تنها گزینه‌ی باقی مانده است.

علت های انحراف کشکک زانو

به طور کلی، وارد شدن استرس زیاد و مکرر به زانو، به خصوص در حرکات پیچشی که در بسیاری از ورزش ها رخ می دهد، می تواند باعث انحراف کشکک زانو شود. موارد زیر فرد را نسبت به این مشکل آسیب پذیرتر می کند:

• ضعف عضلانی (به ویژه ضعف عضلات چهارسر ران) و تون ضعیف ماهیچه ها
• وجود ناهنجاری های ساختاری در زانو یا پا (مانند کم عمق بودن شیار تروکلئار، یا بدفرمی کشکک)
• عدم وجود تعادل قدرت بین عضلات همسترینگ و چهار سر ران
• بیش از حد محکم یا شل بودن تاندون ها، ماهیچه ها و رباط های پا
• داشتن اضافه وزن
• داشتن زانوهای چرخیده به داخل (زانوی ضربدری)، معروف به والگوس (valgus)
• داشتن کف پای صاف یا کف پای خیلی کمانی
• زیاد بودن زاویه Q (زاویه بین استخوان ران و استخوان ساق پا وقتی زانو کشیده است)، البته لازم به ذکر است که اندازه زاویه Q طبیعی در افراد دامنه وسیعی دارد.
• ابتلا به بیماریهایی که باعث ضعف عضلات و مشکلات تعادل می شوند مانند فلج مغزی و سندرم داون

علائم کجی کشکک زانو

از علائم دررفتگی کشکک زانو جزئی یا خارج شدن کامل زانو از محل قرارگیری آن به شرح زیر است:

• خم شدن زانو و عدم امکان تحمل وزن شما بر روی آن
• منحرف شدن کشکک زانو به یک طرف
• گیر کردن زانو در زمان حرکت
• درد در قسمت جلوی زانو که با انجام فعالیت افزایش پیدا می کند
• درد در هنگام نشستن
• سفت شدن زانو
• صدای تق تق یا شکستگی یا صدا دادن زانو در زمان حرکت مفصل زانو
• ورم و التهاب

انواع انحراف کشکک زانو

1. انحراف زانو به طرف داخل : والگوس (valgus) می نامند.
2. انحراف زانو به طرف خارج : واروس (varus) می نامند.
3. انحراف زانو به سمت عقب : رکورواتوم (recurvatum) یا هیپراکستنشن(Hyperextension) می نامند.

راههای تشخیص انحراف کشکک زانو

برای تشخیص مشکل، پزشک ابتدا معاینات فیزیکی لازم را انجام خواهد داد. او از شما خواسته می‌شود که راه رفتن کنید و زانوی خود را خم و راست کنید. در این زمان، پزشک نواحی اطراف کشکک زانو را با دقت بررسی کرده و ارزیابی‌های لازم را برای تشخیص موقعیت استخوان شما و قوت عضلات انجام خواهد داد. همچنین پزشک ممکن است از عکسبرداری رادیولوژی برای تعیین موقعیت کشکک زانو استفاده کند. او همچنین سعی خواهد کرد سایر عوامل محتمل ایجاد درد مانند شکستگی غضروف یا رباط زانو را از بین ببرد.

خطرات ناشی از انحراف کشکک زانو

کج شدن یا انحراف زانو عوارض و مشکلات بسیاری به همراه دارد. با شدیدتر شدن میزان انحراف به همین طریق میزان مشکلات هم بیشتر می شود. از جمله رایج ترین عوارض و مشکلات ناشی از انحراف زانو مربوط به موارد زیر می باشد:

• سفت شدن و خشکی زانو
• ناهماهنگ بودن زانوها
• توانایی نداشتن در حفظ تعادل در هنگام راه رفتن
• ملتهب شدن زانوها در اثر تحمل فشار مضاعف
• بد شکلی و بدفرمی پاها
• بی ثباتی و ناپایداری زانو
• شنیده شدن صدا از مفصل زانو
• احساس درد و کاهش دامنه حرکتی در ناحیه لگن
• وارد شدن فشار بیشتر بر زانوها و داشتن زانو درد

روشهای درمان جابجایی کشکک زانو

خوشبختانه برای اصلاح انحراف موجود در زانو، روش‌های درمانی متعددی ارائه شده است. هرچند در سنین پایین‌تر می‌توان با برخی از روش‌های درمانی غیرجراحی، به بهبود انحراف کمک کرد؛ اما در افراد مسن، این امکان‌پذیر نیست و باید از برخی انواع جراحی استفاده کرد.

درمان دارویی

در مواردی که انحراف زانو به دلیل عفونت و یا بیماری دیگری باشد پیش از انجام هرگونه درمانی باید علت زمینه‌ای بیماری برطرف شود. برای مثال برای کودکانی که به دلیل راشیتیسم مبتلا به انحراف زانو هستند، بهبود تغذیه، درمان با ویتامین D و کلسیم می‌ تواند در تقویت استخوان‌ها و بهبود انحراف زانو مؤثر باشد.

درمان کجی زانو با ورزش و حرکات اصلاحی در فیزیوتراپی

ورزش‌درمانی، یکی از بهترین روش‌های درمان غیرجراحی محسوب می‌شود. در این روش، پزشک پیشنهاد می‌کند که فرد بیمار، ورزش‌هایی همچون شنا، دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی روی بیاورد. علاوه بر این‌ها، برخی حرکات اصلاحی نیز در فیزیوتراپی تعریف می‌شوند که از جمله آنها می‌توان به تمرینات انقباض ایزومتریک عضلات چهار سر ران، کشش پا، صاف‌کردن پا در حالت ایستاده، بالا و پایین آمدن از پله و چمباتمه‌زدن به دیوار اشاره کرد. تمام این حرکات، به جلوگیری از اصطکاک و کاهش بار اضافی روی کشکک زانو کمک می‌کنند.

اصلاح انحراف زانو با جراحی استئوتومی

معمولاً برای درمان انحراف زانو در افراد مسن یا نوجوانان، از جراحی استئوتومی کمک گرفته می‌شود. در این جراحی، ابتدا ناحیه مفصل زانو، یعنی در قسمت پایین ران و بالای ساق پا، شکافته شده و استخوان‌های تیبیا و ران، تراز می‌شوند. در برخی موارد، ممکن است که قسمت کوچکی از استخوان‌ها جدا شوند تا توزیع نامتعادل بار روی استخوان‌ها، اصلاح شود. از جمله مزایای این نوع جراحی، می‌توان به آزادی عمل کامل فرد پس از جراحی و بهبودی اشاره کرد، هرچند بیمار پس از جراحی، تا مدت زیادی در دوره نقاهت خواهد بود.

مدت زمان ترمیم و اصلاح انحراف کشکک زانو

بهبود اختلال کجی زانو می‌تواند از هفته‌ها تا ماه‌ها زمان ببرد. بهبودی کامل تقریباً 6 ماه زمان نیاز دارد و در این مدت تمرینات فیزیوتراپی جهت تقویت عضلات ران، افزایش دامنه حرکتی زانو و حفظ تعادل باید انجام شود.

مراقبتهای پس از درمان کجی کشکک زانو

بهبودی وضعیت بیمار پس از عمل مستلزم رعایت نکات مراقبتی پس از جراحی می‌باشد. دوره نقاهت یکی از مهم‌ترین مراحل بیمار پس از رهایی یافتن از بیماری است و نیازمند حساسیت و توجه بسیار بالا برای رعایت نکات مراقبتی پس از جراحی انحراف کشکک زانو می‌باشد. در این دوره عمل به توصیه‌های پزشک و مراجعه در زمان مقرر برای ویزیت و ارزیابی سلامتی بیمار بسیار حائز اهمیت می‌باشد. بهتر است دستورالعمل‌های پزشک در خصوص حرکت افراد به درستی رعایت شود تا دوره نقاهت با کمترین میزان آسیب به پایان برسد.

بیماران مصرف دارو‌های تجویز شده توسط پزشک معالج را فراموش نکنند و تا حد امکان دارو را در زمان مقرر مصرف نمایند. در این دوره استفاده از واکر برای بیمار در‌نظر گرفته می‌شود و طول استفاده از آن تا ۳ هفته می‌باشد. سعی کنید از یک رژیم غذایی مناسب و مقوی بر پایه سبزیجات و پروتئین‌ها استفاده نمایید و مصرف ویتامین‌ها را در برنامه روزانه خود قرار دهید. از رانندگی تا کسب بهبودی کامل خودداری نمایید.

پیشگیری از انحراف کشکک زانو

1. از فعالیت ‌هایی که با تحمیل وزن بدن و استفاده بیش از حد زانو همراه است، اجتناب کنید.
2. عضلات اطراف زانوها و ران خود را قوی و انعطاف پذیر نگه دارید.
3. قبل و بعد از فعالیت، کشش کامل پاها و ران خود را انجام دهید.
4. حرکاتی را انجام دهید که بخش‌های مختلف پا را به کار می‌اندازد. ورزش‌هایی مانند دوچرخه سواری و شنا گزینه‌های خوبی هستند.
5. برای کاهش فشار بر روی زانوها، وزن بدن خود را در حد نرمال نگه دارید.